EMSİLE HAKKINDA TEMEL BİLGİLER
Emsilenin musannifi: Çocuklardan ilk iman eden, pef. amcasının oğlu, hulefai rasidinin 4. ve hz. Allahin kendisine arslanım diye hitab ettiği hz. Ali keremAllahu veche dir.
اَسَدُ اللهِ غَالِبِGalib olan Allahın arslanıdır. KeremAllahu veche dua olup Allah yüzünü güzel kılsın demektir.S ebebi ise hz. Ali efendimiz bir defa bile olsun donup putlara bakmamıştır.
الحديث : اَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيُّ بَابُهَا فَمَنْ اَرَادَ اَلْعِلْمَ فَلْيَءْتِ الْبَابَ
Manası: Ben ilmin şehriyim, Ali ise kapısıdır. Ilmi isteyen kapısına muracat etsin.buy.
Hadisi şerif de bir kaide vardır ki: Emri gaibin evvelindeki lam, vav - fe - summe den sonra cezm okunur..."فَالْيَءْتِ"
Emsile mufaale babından ikinci masdar olub اَفْعِلَةٌ vezninde cemi killetdir ve
مَاثَلَ يُمَاثِلُ مُمَاثَلَةً وَمِثَالً وَمِيثَالً مِثَالٌ مِثَالَانِ اَمْثِلَةٌ olarak tasrif olunur.
Misal lugatta: Benzeticiye ve kavaidi kulliye'yi izah eden kelimelere denir.
Kavaidi kulliye: Kendisinde kül edati bulunan ve her yerde geçerli bir kaidedir.
Misal istilahta: مَاتَغَ يَّرَ صِيغَةُ مُفْرَدِهِ وَ ضَمِيرِهِ لِتَغَيُّرِ الْمَعَانِ
Magnası: Manaların değişmesi için müfredin ve zamirin sigasi değişen şeydir.
Emsile lmi sarfdan bahs eder.
İlmi sarfın tağrifi: Ve huve ilmun yuğrafu bihi ehvalul kelimetil arabiyyeti min haysul iğlali vel idğami.
Manası: İglal ve idgam cihetinden arabi olan kelimelerin halleri kendisi ile bilinen ilimdir.
İlmi sarfin mevzuu: Huvel kelimetul arabiyyetu min haysul iglali vel idgami.
Manası: İğlal ve idğam cihetinden arabça kelimelerdir.
İlmi sarfin gayesi: Elihtirazu anilhata'i fil iğlali vel idğami.
Manası: İğlal ve idğamdaki hatadan kaçınmaktır.
Kibâri Kelam: Innes sarfe ummul ulumi ven-nahvu ebuha.
Manası: Muhakkak sarf ilimlerin anasi, nahiv ise babasıdır.
Emsile-i muhtelifenin tağrifi: Mehtelefe siygatu fil maddeti vel heyeti.
Manası: Sigasi madde ve hey’ette muhtelif olandır.( nasara yensuru, nasran...ila ahir gibi )
Emsile-i muttaridenin tağrifi: Madderade sigatu fil maddeti vel heyeti.
Manası: Sigasi madde ve hey’ette muttehid olandır.( nasara, nasaraa, nasaru....ila ahir gibi )
Madde’den murad: Harf
Hey’ettten murad: Görünüş, şekil
Muttehidden murad: Bir olan
Musannif hazretlerinin nasara ile baslamasinin 3 sebebi vardir.
1- Hazreti Ali efendimiz bu kitabı yazarken hazreti Allah’dan yardım beklediıi içindir.
2- Hazreti Ali efendimiz yardım etmesini çok sevdiği ve tavsiye ettiği için.
3- Emsile kitabi diğer kitablari oğrenmeye yardımcı olacağı için.
Ebu-l Faruk silistrevi k.s.Hazretlerine suâl olunmuş niçin Nasara ile başlandı da, ketebe ile başlanmadı?
Ebu-l Faruk silistrevi k.s.Hazretleri de Çünkü yardım etmek yazmakdan daha hayırlıdır. buyurmuşlardır.
Nasaranın Nunu: Nuru ilahiyeye, Sad’í: Sabri ilahiyeye, Rı’sı: Riza’i ilahiyeye delalet eder.
Nasaranin yensuru uzerine tekattum etmesinin 3 sebebi vardir:
1-Mazi geçmiçe, Muzari geleceğe delalet eder.Geşmiş gelecekten mukaddemdir.
2-Mazi tahkike, Muzari teşkike delalet eder .Tahkik, teşkikden evladir.
3-Mazi mucerreddir. Muzari mezîdun fihdir. Mucerred mezîdun fihden mukaddemdir.
Fili muzarinin masdar uzerine tekaddum etmesi:
Zira fili muzari bağzi kere masdara amil olur. Amil ise mağmülden eşrefdir. Veyahut fili muzari fiildir. Fiil ise amelde muttefekun aleyhdir. Masdar ise istikakda asaleti muhtelefun fihdir. Böyle olunca muttefekun aleyhin muhtelefun fih üzerine takdimi elyakdır.
Masdarin maglum ve mechulu yoktur.
Eger masdar ismi fail manasına gelirse mağlum, ismi meful manasına gelirse meçhul masdardır. Çunkü ismi fail mağlum, ismi meful meçhul fiil gibi amel eder. Mesela: (Zeydun adlun ve adiyfun) gibi, bimağna (Zeydun aadilun ve aadûfun) dur.
Masdarin ismi fail uzerine tekaddum etmesi: Zira masdar musştakun minh, ismi fail ise muştakdır. Muştağun minh ise muştakdan mukaddemdir.
Fehuve naasirun deki fe, fe-i tefri'iyyedir.
Fe-i tefri'iyye medhulunun fer'i olduğuna delalet eder.
Fe nin duhulunun sebebi:
1- Ismi fail fili muzariden, fili muzari maziden, mazide masdardan muştakdir.Böyle olunca bunların kullisi ya bizzat ya bilvasita asıldır. Ismi fail ise feridir.
2- Failden fiil sadır oldukdan sonra ismi fail ile vasıflanır. O zaman fiil asıl, ismi fail fer'idir.
Veya fe-i atıfda mufredi cümle üzerine atif caiz olmadığı için huve gelmişdir.
Nefi ile nehi arasindaki fark:
1- Nefi birşeyin olmadiığını haber verir, nehi ise birşeyin olmamasını taleb eder. O zaman nefi ihbari, nehi ise inşaidir.
2- Nefi olan la yensuru daki la amil değildir. Nehi olan la yensur daki la amili semaidendir.
Mensarun aslinda 3 vecih idi fakat sigaları ayni olduğu için bir vezin olmuşdur. Hazez zamaan, Hazel mekaan, Hazel fiil. Bunlarin manaları kelimenin siyak ve sebakından anlaşılır.
İsmi alet eser ile müesser arasında vasıtadır.
Mesela: "kalem" müesser olan kişi ile eser olan mektub arasında vasitadır. Ama kalem mifalun vezninde olmadığı için ismi alet degildir.
Ismi alet ziyade bablarda cemii hurufu muhafaza mümkün olmadığından ziyade bablardan gelmez. Lazım fiilinde gelmez. Zira her ismi aletin bir eseri vardır, yani her fiil mefule tecavuz ederki lazım fiilde yoktur…
Ismi tesgirin vezinleri sülaside: fuaylun, ruba’iyde: fuayilun, humasiyde: fuayiylundur.
Mesela: kelemun-kuleymun, defterun-dufeyterun, mektuubun-mukeytiybun gibi.
Allahu tealanin, enbıyanın isimlerinde ve umuru muazzamada tesgır cari olmaz. Çünkü küçüklük acziyet ifade eder. Eğer ismi tesgirin mukebberi ismi fail veya ismi meful olursa muennesi gelir ve manası yardım edici bir ercik, yardım olunmuş bir ercik olur. Eğer mukebberi masdar olursa muennesi gelmez ve manasi yardım etmecik olur.
Mubalega ismi fail ile ismi tefdilin arasindaki fark:
Mubalega ismi failde mubalegalık kendi nefsindedir. Gayra nisbetle değildir. İsmi tafdilde ise gayra nisbetle mubalegalık vardır.
Mesela: Zeydun efdalu min amrin gibi ki, zeyd amra nisbetle faziletlidir.
Lem ve lemma yani cahdi mutlak ve mustegrak lafzen muzari, mağnen mazidirler. Lem ve lemma dahil oldukları muzariyi maziye çevirip maziyi nefi ederler.
Gaib: Mutekellim ve muhatab olmayan, velevki hakkında konuştuğun kişi ile ayni odada veya yanında olsun karşında olmadığı müddetce o hakıinda konuştugun kişi gaibdir…
Ismi fail: Ziyade bablarda ismi fail sırf 6 siga ile gelir 10 olarak degil.
اَسَدُ اللهِ غَالِبِGalib olan Allahın arslanıdır. KeremAllahu veche dua olup Allah yüzünü güzel kılsın demektir.S ebebi ise hz. Ali efendimiz bir defa bile olsun donup putlara bakmamıştır.
الحديث : اَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيُّ بَابُهَا فَمَنْ اَرَادَ اَلْعِلْمَ فَلْيَءْتِ الْبَابَ
Manası: Ben ilmin şehriyim, Ali ise kapısıdır. Ilmi isteyen kapısına muracat etsin.buy.
Hadisi şerif de bir kaide vardır ki: Emri gaibin evvelindeki lam, vav - fe - summe den sonra cezm okunur..."فَالْيَءْتِ"
Emsile mufaale babından ikinci masdar olub اَفْعِلَةٌ vezninde cemi killetdir ve
مَاثَلَ يُمَاثِلُ مُمَاثَلَةً وَمِثَالً وَمِيثَالً مِثَالٌ مِثَالَانِ اَمْثِلَةٌ olarak tasrif olunur.
Misal lugatta: Benzeticiye ve kavaidi kulliye'yi izah eden kelimelere denir.
Kavaidi kulliye: Kendisinde kül edati bulunan ve her yerde geçerli bir kaidedir.
Misal istilahta: مَاتَغَ يَّرَ صِيغَةُ مُفْرَدِهِ وَ ضَمِيرِهِ لِتَغَيُّرِ الْمَعَانِ
Magnası: Manaların değişmesi için müfredin ve zamirin sigasi değişen şeydir.
Emsile lmi sarfdan bahs eder.
İlmi sarfın tağrifi: Ve huve ilmun yuğrafu bihi ehvalul kelimetil arabiyyeti min haysul iğlali vel idğami.
Manası: İglal ve idgam cihetinden arabi olan kelimelerin halleri kendisi ile bilinen ilimdir.
İlmi sarfin mevzuu: Huvel kelimetul arabiyyetu min haysul iglali vel idgami.
Manası: İğlal ve idğam cihetinden arabça kelimelerdir.
İlmi sarfin gayesi: Elihtirazu anilhata'i fil iğlali vel idğami.
Manası: İğlal ve idğamdaki hatadan kaçınmaktır.
Kibâri Kelam: Innes sarfe ummul ulumi ven-nahvu ebuha.
Manası: Muhakkak sarf ilimlerin anasi, nahiv ise babasıdır.
Emsile-i muhtelifenin tağrifi: Mehtelefe siygatu fil maddeti vel heyeti.
Manası: Sigasi madde ve hey’ette muhtelif olandır.( nasara yensuru, nasran...ila ahir gibi )
Emsile-i muttaridenin tağrifi: Madderade sigatu fil maddeti vel heyeti.
Manası: Sigasi madde ve hey’ette muttehid olandır.( nasara, nasaraa, nasaru....ila ahir gibi )
Madde’den murad: Harf
Hey’ettten murad: Görünüş, şekil
Muttehidden murad: Bir olan
Musannif hazretlerinin nasara ile baslamasinin 3 sebebi vardir.
1- Hazreti Ali efendimiz bu kitabı yazarken hazreti Allah’dan yardım beklediıi içindir.
2- Hazreti Ali efendimiz yardım etmesini çok sevdiği ve tavsiye ettiği için.
3- Emsile kitabi diğer kitablari oğrenmeye yardımcı olacağı için.
Ebu-l Faruk silistrevi k.s.Hazretlerine suâl olunmuş niçin Nasara ile başlandı da, ketebe ile başlanmadı?
Ebu-l Faruk silistrevi k.s.Hazretleri de Çünkü yardım etmek yazmakdan daha hayırlıdır. buyurmuşlardır.
Nasaranın Nunu: Nuru ilahiyeye, Sad’í: Sabri ilahiyeye, Rı’sı: Riza’i ilahiyeye delalet eder.
Nasaranin yensuru uzerine tekattum etmesinin 3 sebebi vardir:
1-Mazi geçmiçe, Muzari geleceğe delalet eder.Geşmiş gelecekten mukaddemdir.
2-Mazi tahkike, Muzari teşkike delalet eder .Tahkik, teşkikden evladir.
3-Mazi mucerreddir. Muzari mezîdun fihdir. Mucerred mezîdun fihden mukaddemdir.
Fili muzarinin masdar uzerine tekaddum etmesi:
Zira fili muzari bağzi kere masdara amil olur. Amil ise mağmülden eşrefdir. Veyahut fili muzari fiildir. Fiil ise amelde muttefekun aleyhdir. Masdar ise istikakda asaleti muhtelefun fihdir. Böyle olunca muttefekun aleyhin muhtelefun fih üzerine takdimi elyakdır.
Masdarin maglum ve mechulu yoktur.
Eger masdar ismi fail manasına gelirse mağlum, ismi meful manasına gelirse meçhul masdardır. Çunkü ismi fail mağlum, ismi meful meçhul fiil gibi amel eder. Mesela: (Zeydun adlun ve adiyfun) gibi, bimağna (Zeydun aadilun ve aadûfun) dur.
Masdarin ismi fail uzerine tekaddum etmesi: Zira masdar musştakun minh, ismi fail ise muştakdır. Muştağun minh ise muştakdan mukaddemdir.
Fehuve naasirun deki fe, fe-i tefri'iyyedir.
Fe-i tefri'iyye medhulunun fer'i olduğuna delalet eder.
Fe nin duhulunun sebebi:
1- Ismi fail fili muzariden, fili muzari maziden, mazide masdardan muştakdir.Böyle olunca bunların kullisi ya bizzat ya bilvasita asıldır. Ismi fail ise feridir.
2- Failden fiil sadır oldukdan sonra ismi fail ile vasıflanır. O zaman fiil asıl, ismi fail fer'idir.
Veya fe-i atıfda mufredi cümle üzerine atif caiz olmadığı için huve gelmişdir.
Nefi ile nehi arasindaki fark:
1- Nefi birşeyin olmadiığını haber verir, nehi ise birşeyin olmamasını taleb eder. O zaman nefi ihbari, nehi ise inşaidir.
2- Nefi olan la yensuru daki la amil değildir. Nehi olan la yensur daki la amili semaidendir.
Mensarun aslinda 3 vecih idi fakat sigaları ayni olduğu için bir vezin olmuşdur. Hazez zamaan, Hazel mekaan, Hazel fiil. Bunlarin manaları kelimenin siyak ve sebakından anlaşılır.
İsmi alet eser ile müesser arasında vasıtadır.
Mesela: "kalem" müesser olan kişi ile eser olan mektub arasında vasitadır. Ama kalem mifalun vezninde olmadığı için ismi alet degildir.
Ismi alet ziyade bablarda cemii hurufu muhafaza mümkün olmadığından ziyade bablardan gelmez. Lazım fiilinde gelmez. Zira her ismi aletin bir eseri vardır, yani her fiil mefule tecavuz ederki lazım fiilde yoktur…
Ismi tesgirin vezinleri sülaside: fuaylun, ruba’iyde: fuayilun, humasiyde: fuayiylundur.
Mesela: kelemun-kuleymun, defterun-dufeyterun, mektuubun-mukeytiybun gibi.
Allahu tealanin, enbıyanın isimlerinde ve umuru muazzamada tesgır cari olmaz. Çünkü küçüklük acziyet ifade eder. Eğer ismi tesgirin mukebberi ismi fail veya ismi meful olursa muennesi gelir ve manası yardım edici bir ercik, yardım olunmuş bir ercik olur. Eğer mukebberi masdar olursa muennesi gelmez ve manasi yardım etmecik olur.
Mubalega ismi fail ile ismi tefdilin arasindaki fark:
Mubalega ismi failde mubalegalık kendi nefsindedir. Gayra nisbetle değildir. İsmi tafdilde ise gayra nisbetle mubalegalık vardır.
Mesela: Zeydun efdalu min amrin gibi ki, zeyd amra nisbetle faziletlidir.
Lem ve lemma yani cahdi mutlak ve mustegrak lafzen muzari, mağnen mazidirler. Lem ve lemma dahil oldukları muzariyi maziye çevirip maziyi nefi ederler.
Gaib: Mutekellim ve muhatab olmayan, velevki hakkında konuştuğun kişi ile ayni odada veya yanında olsun karşında olmadığı müddetce o hakıinda konuştugun kişi gaibdir…
Ismi fail: Ziyade bablarda ismi fail sırf 6 siga ile gelir 10 olarak degil.